معرفی سوسک سر خرطومی حنایی خرما :
سوسک سر خرطومى حنایى خرما با نام انگلیسى Red Palm weevil و با نام علمى Rhynchophorus Ferrugineus یکى از دو گونه سوسک سرخرطومى مشهور به ” سوسک خرماى قرمز ” و یا ” سوسک خرماى آسیایى “و یا ” سوسک نخل ساگو ” مى باشد. سوسک سر خرطومی حنایى خرما براى اولین مرتبه در آمریکا در سال ٢٠٠٩ گزارش شد و در سال ١٣۶٨ به دلیل عدم رعایت مقررات قرنطینه اى وارد ایران شد. این سرخرطومى براى اولین مرتبه در سال ١٣۶٩ در شهرستان سراوان دیده شد و در حال حاضر در استان هاى کرمان ، هرمزگان و فارس گسترش یافته است. چنین تصور مى شد که علت آلودگى از طریق پاجوش هاى آلوده و از طریق غیر قانونى از حوزه خلیج فارس وارد استان شده است . باید متذکر شد باتوجه به این که سطح زیر کشت خرما ٢٩٠٠٠ هکتار در ١٣ شهرستان جنوبى کشور است و در صورت عدم شناسایى و به موقع درختان آلوده و مبارزه عقلایى با این آفت مهم مى تواند خسارات جبران ناپذیرى را ایجاد نموده و نهایتاً به مرگ درختان آلوده منجر گردد . این سوسک ها معمولاً داراى یک رنگ و اکثراً به رنگ قرمز آجرى ( حنایى ) مى باشند . طول بدن سوسک هاى بالغ حدود ٢ تا ۵ سانتیمتر مى باشد و قادر است بطور متوسط بیش از ٢٠٠ تا ٣٠٠ تخم بر روى زخم هاى موجود بر نخلیات و خصوصاً در قاعده برگ ها و دمبرگ ها بگذارد . لاروهاى به وجود آمده بدون پا به رنگ سفید شیرى مایل به زرد و سر قهوه اى متمایل به قرمز هستند . حد اکثر رشد آنها به طول ۵٠ میلیمتر و عرض ٢٠ میلى متر مى باشد . بدن این لاروها از ١٣ بند تشکیل شده است ، دوره لاروى بسته به شرایط محیطى بین ٢۵ تا ١٠۵ روز مى باشد. یکى از نکات مهم این آفت تخم ریزى تدریجى این آفت است که در طول سال مى توان مراحل مختلف زندگى این آفت را مشاهده نمود . لازم به ذکر است که خسارت مهم و اصلى این آفت در مرحله لاروى است . لاروها ضمن تغذیه از دستجات آوندى جوانه ها و غلاف هاى تازه، کانال هایى در جهات مختلف در تنه درخت خرما ایجاد مى نمایند ( خسارت اصلى ). در اثر تغذیه لاروها از دسته جات آوندى درختان حالت تشنگى از خود نشان مى دهند و در نهایت باعث خمیدگى ، خشک شدن تاج درخت و افتادن نخل هاى آلوده مى گردند . مشاهده خسارت این آفت از طریق وجود تونل و یا کانال هاى متعدد و سوراخ در تنه درختان خرما همراه با صداى خراطى لارو ها است ضمن این که از سوراخ تونل ها مایع قهوه اى رنگى تراوش مى نماید که با بوى پوسیدگى و تخمیر شدگى همراه است . در این حال و بصورت تدریجى و رفته رفته درخت زرد و پژمرده شده و در اثر خمیدگى و شکستگى تاج درخت واژگون مى شود.
روش مبارزه با سوسک سر خرطومی حنایی
بدون شک استفاده از تمام امکانات به زراعى ، بهداشتى و استفاده از مدیریت تلفیقى آفات و بیمارى ها IPDM نقش بسیار مهمى در پیشگیرى و جلو گیرى از انتشار و مرگ درختان خرما دارد. حذف پاجوش ها و تنه جوش ها و از بین بردن محل هاى امن تخم گذارى ، هرس ورعایت بهداشت باغ از مسایل عمده به شمار مى رود. از ایجاد و بروز زخم بر روى درختان خرما باید جلوگیرى به عمل آورد و آن ها را ترمیم نمود، زیرا تخم گذارى بر روى زخم ها و محل هاى آلوده انجام مى گیرد. پانسمان و درمان زخم ها و محل هاى آلوده از نکات بسیار مهم جلوگیرى از بروز و انتشار این آفت است. سم پاشى درختان نخل خصوصاً تنه آن ها با سموم توصیه شده حد اقل دو بار در سال جهت کنترل حشره بالغ و جلوگیرى از تخم گذارى بر روى تنه الزام آور است.
بدون شک اصولى ترین و تنها روش مبارزه در مرحله لاروى که پر اهمیت ترین مرحله خسارت این آفت است مرحله لاروى و ایجاد کانال هاى متعدد در داخل تنه درخت مى باشد. استفاده از روش گازدهى قطعى ترین روش جهت مبارزه با آفات خراطى هستند که به نحوى آفت با ایجاد کانال در گیاه موجب خسارت و خشگیدگى گیاه مى گردد. به همین جهت است که توصیه هاى متعددى در خصوص استفاده از ” قرص فسفید آلومینیم ” معروف به ” قرص برنج ” که ایجاد گاز فسفین PH3 در درون کانال ها مى نماید شده است ، لذا نگارنده ضمن تأیید استفاده از گاز به عنوان بهترین گزینه روش جهت مبارزه با آفات پنهان و در حقیقت لارو سوسک سر خرطومى حنایى خرما است ولى به جهات و دلایل زیر به جاى استفاده از قرص فسفید قرص گازسوز جى بى تى GBT را جهت این امر توصیه مى نمایم . لازم به ذکر است که قرص GBT سال ها است که در ایران تولید گردیده و داراى پروانه ساخت از اداره نظارت بر مواد غذایى ، داروئى و بهداشتى وزارت بهداشت و درمان جمهورى اسلامى ایران مى باشد.
- استفاده از قرص گاز سوز جهت مبارزه با آفات پنهان ( موریانه ، سوسک هاى چوبخوار و آفات خراط و ….) که در داخل وسایل سلولزى از جمله درب ، پنجره ، ساختمان ها و ابنیه هاى تاریخى و باستانى الوار و سقف هاى چوبى و غیره کاربرد فراوان داشته و توسط شرکت هاى کنترل آفات و بعضاً سایر کاربران شخصى مورد استفاده قرار مى گیرد .
- استفاده از قرص GBT در قیاس با فسفید بسیار بهداشتى و خطرات جدى در برندارد .
- قرص هاى GBT در مقایسه با قرص فسفید فوق العاده اقتصادى تر است .
- قرص فسفید آلومینیم جهت مبارزه با آفات انبارى محصولات کشاورزى توصیه گردیده و با توجه به مدت زمان مبارزه با توجه به شرایط گرما و رطوبت گاز ایجاد شده بصورت کاملاً تدریجى و در تابستان حداقل ٣ الى ۴ روز و در زمستان بین ٨ تا ١٠ روز به طول مى انجامد و نگهدارى، کار و حمل و نقل آن فوق العاده براى کاربر خطرناک است .
- زمان گازدهى قرص هاى گازسوز GBT حد اکثر ۴ الى ۵ ساعت مى باشد knock down effect و پس از آن مى توان پلاستیک و یا چادر مربوطه را باز نمود .
- قرص هاى GBT در بازار موجود بوده و براحتى مى تواند توسط فروشگاه ها در اختیار کاربران قرار گیرد در صورتیکه در حال حاضر استفاده عمومى از قرص هاى فسفید ( برنج ) ممنوع و فروش آن تابع شرایط خاصى است .
طریقه مصرف قرص گازسوز جهت مبارزه با سوسک سر خرطومى حنایى خرما :
طبیعى است که عمل مبارزه باید زمانى انجام پذیرد که آفت در مراحل اولیه بوده و خسارت کلى به درخت وارد نکرده باشد واضح است که در مرحله ایجاد خسارت کلى و همه جانبه در صورتیکه این آفت بطور کلى نیز معدوم گردد راهى براى بازگشت و احیاء درخت وجود ندارد .
پس از مشاهده و نشانه هاى اولین خسارت آفت بر روى درخت خرما با پلاستیک مناسب و با در نظر گرفتن حجم تنه و اندازه دور تا دور تنه و ارتفاع مورد نظر ، پلاستیک مناسب را تهیه نموده و مطابق با شکل زیر قسمت طولى دو سر پلاستیک را با استفاده از نوار چسب چسبانده و قسمت بالایى آن را با استفاده از مخلوط خاک گچ بطور کامل سیل مى نمائیم بطورى که هیچ محفظه اى براى خروج گاز ایجاد شده توسط قرص باقى نماند ، و در قسمت پائین تنه پلاستیک را بطور دقیق زیر خاک نموده ( بجز یک قسمت را براى دسترسى براى قرص گذارى و عمل روشن نمودن آن ) و اطمینان حاصل مى کنیم که پس از روشن نمودن قرص مورد نظر گازى خارج نمى گردد . واضح است که پس از قرص گذارى بر زیر پلاستیک و عمل روشن کردن آن قسمت از پلاستیک به جا مانده را به نحوى زیر خاک و سیل مى نمائیم که اطمینان حاصل کنیم حرارت حاصل شده از قرص منجر به آتش گیرى و یا سوراخ شدن پلاستیک مربوطه نمى گردد. در اصطلاح محفظه مناسب ایجاد شده براى قرص گذارى و آتش زدن آن را در زیر پلاستیک ( خانه ) مى گویند. هر قرص گاز مى تواند بین ٢/۵ تا ۵ متر مکعب گاز ایجاد نماید. مدت زمان سوخت قرص حداکثر ٢٠-١۵ دقیقه خواهد بود اگر چه اثر گار بر روى آفت بصورت سریع و قطعى است ( Knock- down effect ولى بهتر است عمل باز شدن پلاستیک ١٢ -١٠ ساعت بعد صورت پذیرد.
 |
 |
 |
 |
دکتر پرویز پیراسته