استفاده مداوم از سموم بر علیه حشرات در طی سال های متمادی باعث انتخاب طبیعی و مقاومت به حشرات به سموم شده است. انسان با انواع و اقسام سموم به جنگ با حشرات پرداخته است و حشرات برای مقابله و فرار از این هجوم انسان سپرهائی را در جهت بقاء بکار برده اند که در جای خود قابل بحث خواهد بود. بطور کلی مکانیسم های مقاومت به سموم بطور اختصار به شرح ذیل میباشند:
۱ ـ کاهش نفوذ سم (Reduced penetration)
در این نوع مقاومت, تغییراتی در جلد حشره بوجود میآید که از نفوذ سم بداخل بدن آن ممانعت مینماید. ممانعت از ورود سریع سم به داخل بدن حشره فرصت کافی برای سایر مکانیسم های مقاومت را فراهم میآورد. مثالهای متعددی از این نوع مقاومت و همچنین ژن های مسئول، در مگس خانگی گزارش شده است.
۲ ـ مقاومت از طریق شکست سم توسط آنزیم های حشره (Metabolic resistance)
در این نوع مقاومت , آنزیم های موجود در بدن حشره و یا آنزیم هائی که در اثر تماس با سم در بدن موجود افزایش یافته و تغییر کمّی و کیفی مییابند باعث شکسته شدن سم شده و اثرات آنها را خنثی مینمایند. سه گروه از آنزیم ها در مقاومت به انواع و اقسام سموم دخیلند که به اجمال میتوان به آنزیم های ذیل اشاره نمود: Glutathione S-transferases Mixed, function oxidases و Esterases. این گروه از آنزیم ها در فعل و انفعالات مهم شیمیایی که باعث شکسته شدن سموم میشوند مشارکت دارند.
۳ ـ تغییر در سیستم هدف در حشرات (Target site insensitivity)
همانگونه که قبلاً اشاره شد مکانیسم عمل سموم بر روی حشرات اکثراً بر روی سیستم عصبی است. در این نوع مقاومت که از بدترین مکانیسم های مقاومت در حشرات میباشد, حشره با تغییر در ساختمان اهداف سموم که اکثراً کانال های یونی هستند باعث عدم اثربخشی سموم میباشد. بطور مثال حشره با تغییر در تعداد کانال های یونی سدیم و پتاسیم و کاهش آنها باعث مقاومت میگردد. علاوه بر این تغییرات شیمیایی در واحدهای ساختمانی و مولکولی حشرات باعث کاهش affinity سم در محل هدف شده و مقاومت را باعث میشود. مقاومت به سموم فسفره باعث تغییر ساختمانی در آنزیم استیل کولین استراز شده و لذا سم به آنزیم نچسبیده و در نهایت باعث عدم انتقال پیامهای عصبی نخواهد شد.
۴ ـ تغییرات رفتاری (Behavior change)
تحریک پذیری خیلی از سموم باعث شده است که حشره از تماس با سم دوری نماید و یا به مکانهائی که سمپاشی شده است وارد نشود. این نوع مکانیسم مقاومت در حقیقت حاصل تغییرات فیزیولوژیکی در بدن است. تغییرات رفتاری در حشرات باعث عدم تأثیرپذیری سم بر روی حشره شده و باعث شکست کنترل بیماریهای منتقله توسط حشرات در دنیا شده است.
دفع سم یکی از مکانیسم های مقاومت به سموم در حشرات است. بدین معنی که سم بدون جذب شدن از طریق مقعد حشره دفع میشود.